Glossarivm

Czyli niewielki słownik wyrazów łacińskich, którymi posługuję się na blogu. Uzupełniany na bieżąco wraz z rozrastającą się liczbą wpisów.

A

Ala- dosłownie "skrzydło", oddział jazdy rzymskiej
Aquila- orzeł, symbol Jowisza oraz państwowości rzymskiej, wizerunek tego ptaka wykonany z drogocennego metalu był głównym sztandarem legionu
Aqulifer- chorąży niosący wizerunek orła
Auxilia- jednostki posiłkowe rekrutowane z podbitych i sojuszniczych ludów, nie- legioniści

B

Ballista- machina wyrzucająca różnego rodzaju pociski
Ballistarii- żołnierze obsługujący machiny miotające
Balteus- pas żołnierski, ale także pendent, jeden z symboli statusu żołnierza
Beneficiarius- żołnierz zwolniony z prac obozowych, służący jako ordynans lub zajmujący się sprawami administracyjnymi w legionie
Bucina- trąbka sygnałowa
Bucinator- żołnierz grający na bucinie

Bracae- spodnie rzymskie, z reguły obcisłe i kończące się za kostką

C

Calceus- obuwie zakryte

Caliga- sandał wojskowy

Calo- sługa, z reguły niewolnik, świadczący pomoc legioniście

Cassis- hełm

Castrum- obóz; wyróżniano różnorakie typy obozów, zimowy, marszowy itd.

Centuria- pododdział legionu, liczący około 80 ludzi, dowodzony przez centuriona; w swoim zaraniu musiał liczyć więcej żołnierzy, skąd nazwa (z łac. centum- sto); w legionie powinno być ok. 60 centurii

Centurio- centurion, setnik

Clipeus- owalna tarcza

Cohors- kohorta, pododdział legionu, składający się z sześciu centurii (ok. 480 ludzi ), w skład legionu wchodziło 10 kohort;

Cohors equitata- kohorta wojsk posiłkowych złożona zarówno z piechoty jak i jazdy; liczyła od ok. 500 do 1000 ludzi

Contubernium- najmniejsza jednostka legionu, licząca ośmiu żołnierzy; dzielili oni wspólny namiot; dziesięć contubernium tworzyło centurię

Cornicen- żołnierz grający na cornu

Cornu- róg, wygięta w okrąg trąbka

Corona- odznaczenie wojskowe w kształcie korony, przyznawane za wdarcie się na mury ( c. muralis), wały obozu (c. vallaris) czy pokład okrętu (c. navalis) przeciwnika

Crista- pióropusz wieńczący szczyt hełmu

D

Decanus- dziesiętnik, dowódca contubernium

Dolabra- narzędzie w formie siekiery z obuchem zakończonym kolcem, legioniści używali go przy wznoszeniu obozu, a także jako improwizowanej broni

Duplicarius- żołnierz odbierający podwójny żołd

E

Eques- jeździeć

Explorator- zwiadowca legionu

Evocatus- ex- żołnierz ponownie wezwany do służby

F

Fasciae- pasy materiału, którymi żołnierze obwiązywali tuniki, żeby okiełznać ich bufiastość

fibula- zapinka, np. do płaszcza

Frumentarius- żołnierz odpowiedzialny za aprowizację, furażer
Furca- kij na którym żołnierze nieśli w czasie marszu swoje wyposażenie

G

Galea- specyficzny rodzaj hełmu, jego kształt nawiązywał do wzorów galijskich, skąd nazwa

Gladius- miecz; przyjęło się nazywać tak konkretny rodzaj broni, jednakże Rzymianie używali tego określenia na każdy, prosty miecz

h

Hasta- włócznia

Hippika gymnasia- popis kawaleryjski, rodzaj parady wymieszanej z prezentacją umiejętności jeździeckich 

I

Imaginifer- chorąży, niosący przed legionem wizerunek cesarza

Imago- wizerunek cesarza, podobnie jak orzeł wykonany z drogocennego metalu

L

Legatus- naczelny dowódca legionu, pochodzący z warstwy senatorskiej

Legio- największa jednostka armii rzymskiej; na legion składało się dziesięć kohort (i tym samym sześćdziesiąt centurii)

Lorica- zbroja; wojskowość rzymska znała kilka rodzajów pancerzy, zbroje płytowe, łuskowe, kolcze i segmentowe

M

Manipulus- część legionu złożona z dwóch centurii

Miles- żołnierz, często pojawiający się w źródłach z określeniem gregarius (szeregowy) lub legionis (legionu )

N

Numerus- żołnierz oddziałów posiłkowych, złożonych z wojowników plemiennych (numeri), walczących pod swoim wodzem i wg własnej sztuki wojennej

O

Ocreae- nagolennice, osłona nóg

Optio- zastępca centuriona

P

Paenula- płaszcz rzymski z kapturem, zapinany z przodu

Paludamentum- płaszcz przysługujący stopniom oficerskim w armii rzymskiej

Parma- mała, okrągła tarcza, używana przez chorążych i kawalerzystów

Patera- menażka wykonana z metali kolorowych, wchodziła w skład standardowego wyposażenia każdego legionisty

Phalera- medalion wykonany z metalu bądź szkła, ozdobna część rzędu końskiego, ale także noszony na specjalnej uprzęży, symbol centurionatu

Pileus- czapka o cylindrycznym bądź stożkowym kształcie

Pilum- ciężki oszczep

Praefectus- prefekt, najwyższy stopniem dowódca w oddziałach posiłkowych

Praesidia- posterunek, częstokroć ufortyfikowany

Principales- oficerowie

Principia- kwatera główna legionu, sztab

Pugio- sztylet

S

Sacellum- świątynia w której przechowywano znaki legionu

Sagittarius- łucznik

Sagum- prosty płaszcz wykonany z prostokątnego materiału, spinany na ramieniu fibulą

Scutum- duża, wygięta tarcza, prostokątna lub owalna, najczęściej używana przez szeregowych legionistów

Signifer- chorąży niosący znak centurii

Signum- znak wojskowy, każda centuria posiadała własny

Spatha- długi miecz, używany głównie przez jeźdźców i oddziały auxilia

Speculator- szpieg, kat, posłaniec, człowiek do specjalnych poruczeń

Subligaculum- przepaska biodrowa

T

Tesserarius- oficer odpowiedzialny za warty

Testudo- dosłownie "żółw ", ochronna formacja, z tarczami chroniącymi przód, boki oraz górę oddziału

Tribunus- trybun, stopień oficerski podległy legatowi; w sztabie legionu zasiadało sześciu trybunów ( pięciu w randze ekwity i jeden senatorski )

Tuba- prosta trąba

Tubicen- żołnierz grający na tubie

Tunica- podstawowe ubranie starożytnych Rzymian, zarówno cywili jak i wojskowych, wykrajane z prostokąta tkaniny, w interesującym Nas okresie przeważnie bez rękawów

Turma- pododdział kawalerii liczący trzydziestu żołnierzy

U

Umbo- metalowy guz na środku tarczy

V

Vagina- pochwa miecza

Valetudinarium- szpital wojskowy, lazaret

Vexillatio- oddział złożony z jednostek wydzielonych z różnych legionów lub kohort

Vexillarius- chorąży odpowiedzialny za noszenie vexillum 

Vexillum- kwadratowa chorągiew  używana w kawalerii i piechocie

Vicus- osada zbudowana w pobliżu obozu

Vitis- kij z gałęzi winorośli, symbol centuriona