Tarcza z Enderby

Internet obiegła ostatnio informacja o odnalezieniu w środkowej Anglii unikatowej, starożytnej tarczy. Zobaczmy co wiemy dotychczas o tym niesamowitym zabytku.

Odkrycia dokonano 2015 roku w Enderby, małej miejscowości leżącej w hrabstwie Leicestershire, na południe od miasta Leicester. Rodzina Everardów, będąca lokalnymi potentatami finansowymi, umyśliła sobie rozwój swojego biznesu. W tym celu postanowiono wybudować na należącej do nich ziemi budynek mieszczący min. browar, halę piwną oraz biura. Badania ratunkowe przeprowadzili archeolodzy z Uniwersytetu z Leicester, a konkretnie z jego komórki University of Leicester Archaeological Services czyli w skrócie ULAS.

Tarczę wydatowano dzięki metodzie radiowęglowej na lata 395- 255 p.n.e.- czyli na lata w których na tym terenie rozwijało się osadnictwo celtyckie. Odnaleziono ją w obiekcie, który badacze zinterpretowali jako wodopój dla bydła (w oryginale livestock watering hole ). Zabytek w momencie zdeponowania był już mocno uszkodzony, a w czasach późniejszych przecięty gdy pogłębiano dół.

Jednakże to co zachowało się do naszych czasów i tak jest fascynujące.  Zaznaczyć muszę, że jest to zupełny unikat jeśli chodzi o antyczną Europę. Płaszczyznę tarczy wykonano bowiem z kory drzewnej (użyto olchy, wierzby, topoli, leszczyny bądź trzmieliny ). Konstrukcję wzmocniono klepkami z drewna jabłoni, gruszy, głogu bądź pigwy, a także rantem z połówek leszczynowego pręta. Imacz wykonano z wierzby i jest to chyba najbardziej "zachowawczy" element tarczy. Imacz umieszczony był w otworze chronionym umbem- wykonano je z witek wierzbowych przeplatanych włóknami trawy, łyka bądź sitowia.

Powierzchnia tarczy była pomalowana w wzór czarno- czerwonej szachownicy. Jak już wspomniałem zabytek jest mocno zniszczony- część uszkodzeń mogła powstać w trakcie walki, od uderzeń broni drzewcowej bądź strzał (zwłaszcza otwory w "dolnej" części tarczy ). Sama powierzchnia zachowanej części tarczy to 670 x 370mm.

Na wiosnę 2018 roku badacze z ULAS ponownie wybrali się w teren. Jednak tym razem nie chodziło o wykopy. Postanowiono,, używając lokalnych zasobów leśnych zrekonstruować tarczę. Okazało się, że można bardzo szybko wykonać podobną konstrukcję używając jedynie prostych narzędzi. Co ciekawe wysychająca kora zaczęła się obkurczać, co nadało tarczy delikatnie ósemkowy kształt- łudząco podobny do brązowej tarczy z Battersea, pochodzącej z tego samego okresu.

Tarcza z Battersea...

Zagadką pozostaje powód dla którego tarczę złożono w ziemi. Moim zdaniem została po prostu wyrzucona z racji zniszczeń. Badacze z ULAS wysuwają też tezę o rytualnym zdeponowaniu tarczy w sadzawce, co pasowałoby do religii Celtów- gdyby oczywiście był to specjalny zbiornik ofiarny bądź jakiś inny akwen a nie poidło dla bydła... Ocenę tego jak mogło być naprawdę pozostawiam Wam.

...i tarcza z Witham

Oczywiście już wcześniej podejrzewano, że takiego typu konstrukcje były używane w antycznej Europie. Wspominał o tym między innymi Juliusz Cezar, w epizodzie Wojny Galijskiej, kiedy to oblężeni Atuatukowie mieli dokonać nocnej wycieczki, chronieni częściowo przez szybko wykonane tarcze z kory oraz wikliny. W całości organiczne tarcze znajdowano też w Danii; z Hjortspring pochodzą podobnego kształtu egzemplarze wykonane z kilku płyt z doklejanym umbem bądź wyjątkowo nawet z jednego elementu; w Thorsberg z kolei odnaleziono pięć umb drewnianych oraz jedno wiklinowe- identyczne jak w przypadku Enderby; drewniane umbo odnaleziono także w Kvarlov.

Chciałbym też przytoczyć wypowiedź p. Julii Farley, kuratorki zbiorów z epoki żelaza w British Museum (gdzie wystawiane będzie znalezisko ), myślę, że bardzo dobrze oddaje ona zamieszanie wokół tarczy:

This is an absolutely phenomenal object, one of the most marvelous, internationally important finds that I’ve encountered in my career. So often it is gold which grabs the headlines, but this bark shield is much rarer. Bark and basketry objects were probably commonplace in ancient Britain, but they seldom survive, so to be able to study this shield is a great privilege. It holds a rich store of information about Iron Age society and craft practices (...)

To absolutnie fenomenalny obiekt, jedno z najcudowniejszych, międzynarodowo ważnych znalezisk z jakim miałam do czynienia w mojej karierze. Najczęściej to złoto trafia na nagłówki, ale ta tarcza z kory to coś znacznie rzadszego. Kora i wyplatane przedmioty były zapewne powszechnie używane na terenie starożytnej Brytanii, ale rzadko się zachowują, dlatego badanie tej tarczy to wielki przywilej. Zawiera ona w sobie bogaty zasób informacji o społeczeństwie i rzemiośle epoki żelaza (...)

Zachęcam Was serdecznie do odwiedzenia strony projektu The Enderby Shield gdzie badacze z ULAS zamieścili opis znaleziska i liczne fotografie. Możemy zobaczyć tarczę in situ, w trakcie konserwacji czy proces rekonstrukcji i gotową replikę.

Post powstał w oparciu o informację prasową University of Leicester Archaeological Services (ULAS). Pod linkiem oprócz zdjęć które linkowałem wcześniej znajduje się też świetna infografika w pigułce przybliżająca tarczę a także model 3D wykopy w którym ją znaleziono- pyszności!



Zdjęcia tarcz z British Museum zamieścił w przestrzeni publicznej na licencji CC.1 użytkownik Wikipedii BabelStone