Fvstis

Żołnierz rzymski był bardzo zajętym człowiekiem. Oprócz oczywistej dla wojskowego działalności w postaci walki, wykorzystywano go w charakterze taniej siły roboczej przy budowie mostów, dróg, akweduktów i innych dobrodziejstw rzymskiej cywilizacji. Nie bez znaczenia były także obowiązki stricte porządkowe- służba więzienna, straż na tzw. stationes czy, mówiąc współczesnym językiem,  kontrola tłumów. Narzędziem nadającym się do wszystkich tych zadań był fustis.

Fustis to łaciński termin oznaczający kij bądź pałkę. Jak już wspomniano wyżej ten środek przymusu bezpośredniego znajdował szerokie zastosowanie w wojsku rzymskim. Należy go jednak odróżnić od pałek czy maczug używanych przez barbarzyńców- pojawiają się one pod terminami clava lub cateia i prawdopodobnie były to nie zwykłe, okorowane kije lecz specjalnie przygotowane gałęzie, nasiekane i utwardzane. Są więc ewidentnie egzemplarzami bojowymi. Germańskie wojska posiłkowe uzbrojone w ten sposób pojawiają się między innymi na kolumnie Trajana.

Wojownik z maczugą (clava/ cateia ) widoczny wśród żołnierzy rzymskich- po lewej stronie. Co ciekawe walczy maczugą pomimo tego, że miecz przy boku. Kolumna Trajana.

I kolejni wojownicy, także z lewej strony przedstawienia. Kolumna Trajana

Fustis pojawia się także na nagrobkach żołnierzy rzymskich. Charakterystyczne jest to, że przedstawiany jest on czasem w zestawie z tabliczkami woskowymi. Czy rzeźbiarz chciał nam zasugerować użycie kijów do egzekwowania należności w postaci podatków lub ceł?

Ciekawy passus dotyczący fustes przytacza nam Swetoniusz w swych Żywotach Cezarów:

Inquietatus fremitu gratuita in circo loca de media nocte occupantium, omnis fustibus abegit; elisi per eum tumultum uiginti amplius equites R., totidem matronae, super innumeram turbam ceteram.

Wzburzony przez gwar tych którzy w środku nocy przyszli zajmować miejsca w cyrku, kazał wszystkich rozgonić kijami; w trakcie zamieszania zmiażdżonych zostało ponad dwudziestu ekwitów rzymskich, liczne matrony, nieprzeliczona liczba innych.

De vita Caesarum, liber IV, 26

Jak widzimy impulsywny cesarz używa tu swoich ludzi (najprawdopodobniej żołnierzy cohortes urbanae czyli kohort miejskich ) uzbrojonych w fustes do pacyfikacji tłumu. Liczne ofiary śmiertelne (kilkadziesiąt czy nawet kilkaset osób! ) wynikają jednak raczej nie z śmiercionośności tej broni lecz ze ścisku i paniki.

Fustis używa także do zamordowania Agrypiny Młodszej, matki Nerona trierarcha (dowódca triery ) Herkuleius. Na jej głowę spadają liczne ciosy drewnianej pałki, jednak dopiero miecz centuriona piechoty morskiej Obaritiusa kończy żywot nieszczęsnej matki...

Szczególnym rodzajem pałki był vitis, kij ze zdrewniałych pędów winorośli. Był on oznaką godności centuriona, a także pomagał mu w egzekwowaniu posłuszeństwa wśród swoich żołnierzy.  Ale to już historia na inny wpis...

Korzystając z pięknej wiosennej pogody jaka ostatnio nawiedziła Nasz kraj (pisząc to mogę stwierdzić, że to już nieaktualne :) ) wybrałem się na dłuższy spacer z moim czworonożnym kumplem. Mój wzrok przykuł dość długi kij, w miarę prosty i dobrze leżący w ręku. Zabrałem go do domu, okorowałem i przygotowałem do impregnacji. Posłuży mi jako fustis w obozowych obowiązkach stationariusa.

Mój własny fustis.

--
Wszystkie przedstawienia z Kolumny Trajana pochodzą z tablic C. Cichoriusa, które są dostępne w domenie publicznej na Wikipedii.

Zdjęcia nagrobków żołnierzy z fustis możecie obejrzeć w tym artykule autorstwa M. P. Speidela.